Аҕам… Аҕам барахсан өрүү миэхэ үлэтигэр ыксаан, көхсүн этитэ – этитэ, чэпчэкитик дугунан баран иһэрэ көстөр…
Аҕам Егор Алексеевич Тарасов быйыл төрөөбүтэ 100 сыла буолар. Үлэ диэн баран муннукка ытаабыт киһи кини буоллаҕа. Оҕо сылдьан аҕабытын дьиэҕэ көрбөт этибит, утуйа сыттахпытына барбыт буолар, утуйаары сыттахпытына эрэ кэлэрэ, дьэ, онно дьиэбит иһэ сырдыырга дылы буолар. Бары олус үөрэн көрсөрбүт, кини аһыырын бары остуол аттыгар мустан көрөрбүтүн, өссө аһыттан тарбачыһан асаһарбытын өйдүүбүн.
Сонуну кэпсиирин сэҥээрэ истэрбит, барыта үлэтин туһунан буолааччы, онон үлэһит дьону ытыктыырга, сыаналыырга үөрэппит эбит. Кыра эрдэхпинэ Дьокуускай куоракка сэбиэскэй-партийнай оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан, олус ахтан, телеграф остуолбатын кууһан туран: «Ити мин аҕам саҥарар, аҕаа, кэл!» — диириҥ диирэ ийэм күлэ-күлэ.
Кини куруук салайар үлэҕэ үлэлиир этэ, Победаҕа, Чычымахха, Дэбдиргэҕэ, Уолбаҕа үлэлээбитэ.
«Үлэ Кыһыл знамята» уордьаннаах салайааччы. Этэргэ дылы ууну, уоту ортотунан аастаҕа, төһөлөөх курааны, төһөлөөх уу дьылы ааспыта буолуой?!
Үөрэҕэ агроном эбит, ол иһин куруук бааһына сирин оҥорор эбит. Өйдүүбүн ээ, Уолбаҕа 6-с кылааска, ол аата 1965 сыллаахха саас киэҥ нэлэмэн бааһынаны оскуола оҕолоро тахсан ыраастыырбытын, Таас анна диэн сиргэ бурдук бөҕө үүнэрин…
Ити барыта аҕам салалтатынан буоларын кэлин өйдүүбүн. Сэриигэ сылдьыбытын ити 1965 сыллаахха саҥа билэн соһуйбутум, оччолорго сэрии кыттыылаахтара элбэхтэрэ, күн аайы көрөр Арамааммыт, Макаарбыт, Мэхээлэбит, Тэрэнтэйбит фронтовиктарын саҥа билэн, оҕолор бары да соһуйдубут быһыылааҕа.
Ол да буоллар аҕам сэрии туһунан уутугар-хаарыгар киирэн кэпсээбэт этэ. Арай уһун остуол тула ийэбит астаабыт минньигэс амтаннаах аһын сии-сии биири өйдөөн хаалбыппын: «Монголия, Маньчжурия истиэптэрин сатыы туораабыппыт, түүннэри хаамарбыт, холуодьастары дьоппуон саллааттара дьааттааннар, күҥҥэ курууска эрэ ууну иһэрбит уонна бэйэ-бэйэбитин илиибититтэн быанан баанан, хааман иһэн утуйа-утуйа хаамп да, хаамп буоларбыт», — диэн аҕабыт сэрии туһунан аһыллан кэпсээбитин бары олус сөҕө истибиппит…
Өссө А.Т. Твардовскай «Василий Тёркин» диэн улуу поэматыгар кырдьаҕас оҕонньор эдэр саллааттан ыйытар ээ: «Оттон быт диэни билэҕин дуо?» — диэн.
Аҕам: «Армияҕа сылдьан (сэрии диэбэккэ армия диирэ) улахан куоракка киирдэххэ баанньыкка илдьэллэрэ, оо, онно суунан абыранан да тахсарбыт, дьэ, быт диэн баара ол саҕана, олох синиэлбит хамсыыр гына ыһара», — диэн кэпсээбитин өйдөөн хаалбыппын.
Ол оҕонньор Тёркинтан эмиэ итинниги истэн: «Вот теперь верю. Ты настоящий солдат» — диэн үөрэр.
Мин аҕам эмиэ дьиҥнээх саллаат эбит!
Аҕам барахсан оҕо сылдьан эрэй бөҕөтүн көрсүбүт: 2 саастааҕар аҕата, 9 сааһыгар ийэтэ өлөннөр, төгүрүк тулаайах хаалан, хата сайаҕас майгылаах буолан, аҕас-балыс Мотрёна, Евдокия Петроваларга ынах хомуйан, торбосторун сосуһан, убайа Лэгэнтэй иитэн, киһи хара буолбут. Күһүн хойукка диэри атах сыгынньах сылдьара эбитэ үһү, ынах сыппыт сиригэр, итии иигэр, сааҕар атаҕын сылытара үһү, ону санаатахпына билигин да хараҕым уутун кыаммаппын.
Е.А. Тарасов аллараа хаҥастан бастакы олорор. Кини аттыгар доҕоро «Албан Аат» уордьан толоу кавалера Д.А. Петров
Бараһыылапка 2 кылаастаах оскуола аһыллыбытыгар атах сыгынньаҕыттан кыбыстан, кылааска киирбэккэ турарын көрөн, «Албан Аат» уордьан толору кавалера Д.А. Петров, оччолорго Миитэрэй уол: «Дьөгүөр, кыбыстыма, киир», — диэбитэ диэн олус махтанара. Онтон ыла Миитэрэй, Дьөгүөр, Г.С. Саввин (Саввина Екатерина Сидоровна убайа, сэрии толоонугар охтубут) куруук бииргэ сылдьыбыттар.
Аҕабыт биһигини барыбытын таптыыр да этэ…
Бэйэтэ сэриигэ сылдьан, ким да киниэхэ суруйбатын иһин (соҕотох убайа Лэгэнтэй бастакы ыҥырыыга ыҥырыллан баран, Смоленскай куорат таһыгар геройдуу охтубут), сурук кэтэһэ сатаан баран, «Ворошилов» холкуос аатыгар сурук суруйбут. Дьэ, онно холкуостаахтар «Көр, бу уолтан киһи тахсыыһы» диэн үөрэн харда сурук суруйбуттар. Инньэ гынан дойдутун, дьонун-сэргэтин кытта ситимин быспатах, 1942 сыллаахха сэриигэ аттаммыт киһи 1947 сылга дойдутугар төннөн, дьоно-сэргэтэ үчүгэйдик көрсөн, утаппыттыы үлэлээн барар, дьоно өссө бэрэссэдээтэлинэн талаллар.
Аҕам өссө манныгы кэпсээбитэ: «Бастакы үөрэҕим бухгалтер этэ, ону 1940 с. стипендия биэрбэт буоланнар, ФЗО-ҕа оһохчут үөрэҕэр киирэн, бүтэрэн, үлэлии сырыттахпына 18 сааспын туоларбын кытта армияҕа ылбыттара. Туох да өйүөтэ суох, кими да кытта быраһаайдаспакка, аймалҕана суох бэрт судургутук борохуокка олорон, дьону кытта барбытым. Көр, тыыннаах кэлэр киһи оннук аймаммакка барар эбит, оттон убайым Лэгэнтэй ытаан-соҥоон, аны көрсүбэппит диэн барбыта», — диэбитэ уонна убайын санаан, хараастан, өр саҥарбатаҕар бары курус гыммыппытын өйдүүбүн.
Аҕабыт барахсан кэллэҕин ахсын кэһиилээх буолара. Арай биирдэ уһуннук сүтэн баран кэллэ, (от кээмэйдээн, хонон-өрөөн кэлбит эбит) мин балтыбынаан аҕабытыгар сыллатан баран, аны кэһии көрдөөн, туох баар сиэбин, суумкатын барытын хаһан баран, туох да суоҕуттан ытаан тоҕо бардыбыт. Ону ийэбит: «Бу да оҕолор, аҕаҕыт Чычымах сиригэр от кээмэйдээн кэллэ дии, онно маҕаһыын суох», — дииригэр төрүт да кыһаммаппыт, ытаан олох тохтообоппут. Онтон ыла сиэбигэр кыра да буоллар кэмпиэттээх, эриэхэлээх буолааччы, биһиги онно үөрүү бөҕө буоларбыт.
Кэрэҕэ сирдээбит киһибит эмиэ аҕабыт барахсан!
Ытык Күөлгэ киирдибит да, хайаан да музейга сырытыннарар, библиотекаттан кинигэ уларсарга үөрэппит эмиэ кини. Аны П.А. Ойуунускай тилиннэриини, норуотугар эргиллибитин кэпсээбит эмиэ кини!
Остуолга бары аһыы олорон Аан дойду сонунун билэр буоларбыт, кини үчүгэйи эрэ кэпсиирэ, отделение, совхоз үлэтин-хамнаһын, үлэһит бар дьонун аатын барытын билэрэ, кинилэринэн киэн туттара.
Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, «Үлэ Кыһыл Знамята» уордьан кавалера Е.А.Тарасов ортоку турар.
Ийэм Анастасия Семёновна үлэһит, хорсун, асчыт ааттааҕа, хаһаасчыт бастыҥа, аҕабытын үчүгэй аһынан маанылаан, биһигини барыбытын оҕо эрдэхпититтэн ыраастык туттарга, үлэҕэ-хамнаска уһуйан, сүөһү ас тутан, барыбытыгар көмөлөһөн, дьиэ уот туттарбытыгар күүс-көмө буолан, сиэннэрин барыларын маанылаан, аҕабынаан үтүө олоҕу олорон бардахтара. Сиэннэрэ эбэлэрин, эһэлэрин ууһаан, бары көнө сүрүннээх, үлэһит дьон буолан сылдьалларыттан үөрэбин, астынабын.
Аҕабыт, ийэбит курдук, биһигини — тоҕус оҕо ыал буолан, оҕо-уруу төрөтөн, үлэлээн-хамсаан, кинилэри батан, оҕолорбутугар, сиэннэрбитигэр үтүө сүбэһит, көмө буолан олоробут.
Лидия Григорьева, Егор Алексеевич Тарасов улахан кыыһа,
Россия үөрэҕириитин туйгуна, Дьохсоҕон нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, Учууталлар учууталлара.