Дойду Президена В.В. Путин туһаайыытынан предпринимательскай тэрилтэлэр, общественнай, волонтерскай хамсааһыннар дойду сайдыытын инникитин түстүүллэр.
Онно олоҕуран Таатта улууһугар быйыл улуус баһылыга А.С. Бурцев өйөбүлүнэн тохсунньу 26 күнүгэр тахсыбыт уураахха олоҕуран Тыа сирин көҕүлээһинин Дирекцията муниципальнай автономнай тэрилтэ тэриллэн үлэтин саҕалаата. Дирекция үлэтин сүрүн сыала-соруга тыа сирин усулуобуйатыгар кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэлэри, түөлбэлэри, олохтоох бэйэни салайыныы уопсастыбаннай түмсүүлэри (ТОС-тары) сайыннарыыга, актыыбынай позициялаах дьону, түмсүүлэри өйөөһүҥҥэ, агропромышленнай хайысхаҕа инновационнай бырайыактары киллэриигэ, федеральнай уонна региональнай грантовай куонкурустарга кыттыыга, улууска, нэһилиэккэ баар уоппуттары тарҕатыыга туһаайыллар. Үлэ хайысхатын көрөр буоллахха, улуус тэрилтэлэрин, биирдиилээн интэриэстээх дьону бырайыактааһын култууратыгар таһымнарын үрдэтиигэ, бырайыак хаачыстыбатыгар, бырайыагы сөптөөхтүк суруйууга, олоххо киллэриигэ, бырайыагы түмүктээһиҥҥэ сүрүн болҕомтону уурар, онно олоҕуран информационнай, консультационнай, финансовай көмөнү, өҥөнү оҥорор. Таатта улууһугар бүгүҥҥү туругунан 22 кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэ, 54 түөлбэ, онтон 2-тэ ТОС быһыытынан юстиция министиэристибэтигэр анал регистрациялаах, 216 бааһынай хаһаайыстыба, 8 тыа хаһаайыстыбатын производственнай кооператива, 9 потребительскай кооператив тэриллэн үлэлииллэр. Кэнники кэмҥэ олохтоох бэйэни салайыныы уопсастыбаннай түмсүүлэри (ТОС-тары), кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэни, фермерскэй хаһаайыстыбалары, тэриниигэ биирдиилээн дьон, түмсүүлэр интэриэстэрэ баара көстөр. Ол курдук, 2024 сылга эбии 3 кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэ юридическэй сирэй быһыытынан регистрацияны аастылар. Өскөтүн түөлбэлэр ТОС дьон түөлбэлээн олорор сирдэринэн, административнай кыраныыссаларынан юридическай сирэй быһыытынан бэлиэтэнэр буоллахтарына, араас грантовай куонкурустарга кыттар уонна бэйэлэрин интэриэстэрин сокуоннайдык көмүскүүр кыахтаналлар. Бу инникитин нэһилиэк, улуус сайдыытын биир төһүү күүһүн быһыытынан буолуон сөп. Дойду үрдүнэн Президент граннарын фондата, Култуура көҕүлээһиннэрин Президент Фондата уонна да атын бөдөҥ грантооператордар патриотическай иитиигэ, социальнай эйгэҕэ, культураҕа, искусство, культурнай, креативнай индустрия сайдыытыгар грантовай куонкурустар бааллара биирдиилээн актыыбынай позициялаах дьоҥҥо сайдыыга кыах биэрэллэр. Ол курдук, 2024 сылга барыта 29 сайаапка федеральнай уонна региональнай таһымнаах куонкурустарга ыытылынна. Күн бүгүн сыл аҥаарын түмүгүнэн 3 сайаапка өйөбүлү ылан өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн уонна Россия ыччатын граныттан 3 233 672,00 үп көрүлүннэ. Кыайыылаах бырайыактарынан ааттаннылар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархан граннарын куонкурсугар Дирекция иһинэн тэриллибит Ресурснай киин «Активные граждане – ресурс развития Таттинского улуса» бырайыага (салайааччы Григорьева С.И.) уонна Россия ыччатын федеральнай граныгар А.И.Софронов-Алампа аатынан Ытык Күөл 1 №-дээх оскуолатын «Открывай страну» номинацияҕа «История рядом. Конкурс классных экскурсий» бырайыага салайааччы (Ефремов Нь.Д.). Муниципальнай оройуоннар икки ардыларыгар олохтоох бэйэни салайыныы уопсастыбаннай түмсүүлэр (ТОС) куонкурустарыгар Таатта улууһа 4 миэстэҕэ тигистэ. Олохтоох бэйэни салайыныы уопсастыбаннай түмсүүлэри өйөөһүн куонкуруһа 3 сүһүөҕүнэн ыытыллар: бастакы сүһүөх өрөспүүбүлүкэ таһымыгар – улуус дьаһалталарын икки ардыгар, иккис сүһүөх улуус таһымыгар – нэһилиэк дьаһалталарын икки ардыгар, үһүс сүһүөх нэһилиэк таһымыгар — олохтоох бэйэни салайыныы уопсастыбаннай түмсүүлэр (ТОС-тар) икки ардыларыгар тэриллэн ыытыллар. Бэйэ баҕа санаатын олоххо киллэрэргэ, олоҕу-дьаһаҕы тупсарарга бу саамай көдьүүстээх куонкурус буолар. 2023 сыл түмүгүнэн бастыҥ уопуттаах бырайыактар ааттара ааттаннылар. Ол курдук, Таатта улууһуттан бастыҥнарынан ааттаннылар Орто Амма нэһилиэгин «Теплица» территориальнай уопсастыбаннай түмсүү «Наша весенняя пора» бырайыага, салайааччы Соломонова Дианна Егоровна уонна Добровольнай баһаарынай сулууспа общественнай тэрилтэ «Застава -112-22» бырайыага, салайааччы Рахлеев Иван Федотович. Улуус, өрөспүүбүлүкэ социальнай хайысхата сайдыытыгар кылааттарын киллэрбиттэрин иһин бырайыак салайааччылара Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын махтал суругунан наҕараадаланнылар. Улуус социокультурнай потенциалын үөрэтэр сыаллаах ыйытыы (мини-опрос) ыытыллыбыта. Ыйытыыга барыта 470 киһи кыттыыны ылбыта. Ыйытыы түмүгүнэн 70% эппиэттээччи атын улууска, куоракка көспөппүн диэн бэлиэтээбиттэр, 48,7% эппиэтээччи «Мин Таатта улууһугар олорорбуттан үөрэбин» диэн бэлиэтээбиттэр. Улууспутугар баар кыһалҕалар диэн боппуруоска 77,4% эппиэттээччи суол-иис туругун, 51,1% эппиэттээччи нэһилиэк территориятын көстүүтүн, экологическай кыһалҕалары, 46,2% тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын, 31,1% олох-дьаһах коммунальнай хаһаайыстыба сайдыытын, 29,6% тутууну сайыннарыыны, 27% үөрэх тиһигин сайыннарыыны, 13,6% физическэй культура уонна спорт сайдыытын боппуруоһун бэлиэтээбиттэр. Улуус хайа ресурсалара уонна кыахтара толору туһаныллыбакка туралларый диэн боппуруоска 48,1% улуус туристическай потенциала, 44,9% тыа хаһаайыстыбатын потенциала, 28,1% экономическай ресурсалар, 24,7% култуурунай потенциал диэн бэлиэтээбиттэр. Бу ыытыллыбыт ыйытыылары нэһилиэктэр таһымнарыгар ырытан, үөрэтэн сайыннарыыга бары түмсэн үлэлиирбит наадатын бэлиэтиэххэ наада. Саҥа тэриллибит Ресурснай киин анал былаанынан сайдыыга туһаайыллар хайысхатыгар кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэлэри өйүүр тирэх суолталаах эйгэлэр: үөрэх уонна билим, дьиэ кэргэн уонна оҕо аймах көмүскэлэ, успуорт уонна култуура, бибилэтиэкэ уонна музей, ону тэҥэ олохтоохтор көҕүлээһиннэрин өйөөһүн, аныгы ирдэбилгэ эппиэттиир уопсастыбаннай туоналары тэрийии киирсэллэр. Балаҕан ыйыттан саҕалаан хас биирдии нэһилиэги хабан туран «Лидеры Таатты» үөрэтэр сэминээрдэр, бырайыактыыр мастарыскыайдар ыытыллыахтара. Нэһилиэк эйгэтигэр социальнай бырайыактааһын технологияларын киллэриигэ, бырайыак оҥоруутугар, олохтоохторго уонна уопсастыбаҕа тыын суолталаах өйү-санааны, толкуйу иҥэриини, сааһыланыыны, чиҥэтэн биэриини тобулар биир улахан үлэ буоларын бары өйдүүбүт. Маны тэҥэ улууспутугар бастакытын Улуус баһылыгын гранын куонкуруһа тэриллэн ыытыллыҕа. Бу куонкурус гражданскай обществоны өйөөһүҥҥэ тирэҕирэр, ол курдук нэһилиэк, сэлиэнньэ сайдыытыгар уонна социальнай хайысхаҕа үөскээбит кыһалҕалары үмүрүтэргэ туһаайыллыаҕа. Олохтоохтор олорор сирдэрин тупсарыахтарын, суолларын уонна тротуардарын өрөмүөннүөхтэрин, көҕөрдүү үлэтин ыытыахтарын, экологическай соруктары толоруохтарын, кыаммат араҥаҕа көмөлөһүөхтэрин, спортивнай уонна оҕо балаһааккаларын тутуохтарын, социальнай суолталаах араас тэрээһиннэри ыытыахтарын сөп. Бырайыак сүнньүнэн улахан болҕомто ууруллуоҕа, кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэлэр, актыыбынай, көхтөөх дьон таһымнарын, кылаастарын үрдэтэр куурустарга, стажировкаҕа үөрэтии былааннанар. Маны тэҥэ улууспут сайдыытыгар бэйэлэрин кылааттарын киллэрбит араас куонкурустар кыайыылаахтарын дьоҥҥо-сэргэҕэ билиһиннэрэр, уопуттарын тарҕатар сыаллаах Медиа-контент тахсара күүтүллэр. Нэһилиэк, улуус, республика социальнай экономическай сайдыытыгар туһаайан баар идеялары олоххо киллэриигэ, саҕалааһыннары сайыннарыыга бары бииргэ түмсэн үлэлиирбитигэр диэн ыҥырабыт. Санаалар: Попова Татьяна Львовна, Дьохсоҕон орто оскуолатын эбии үөрэхтээһин педагога, «Президентский фонд культурных инициатив» федеральнай грант конкурсун кыайыылааҕа, бырайыак салайааччыта: «Улууспут баһылыга Айаал Семенович Бурцев өйөөһүнүнэн тэриллибит ресурснай киин тэриллибитин истэммит, биһиги Дьохсоҕон оскуолатын проектарга үлэлиир бөлөҕө, сүрдээҕин үөрбүппүт. Өссө бу кииҥҥэ сөптөөх кадрдары булан туруоруу дьоһун толкуйтан, дьону кытта олохтоохтук кэпсэтииттэн тахсыбыта көстөр. Биһиги оскуолабыт иһинэн проектарга үлэлииргэ 2020 сыллаахтан элбэх сүбэнэн, үлэлэһэн, 7 буоламмыт уу чуумпутук үлэбитин саҕалаабыппыт. Элбэхтик түмсэн, баар материаллары хасыһан, тустаах үлэбит таһынан, быыс буллубут да, бастакынан проектары оҥорууттан саҕалаабыппыт, онтон конкурстарга кыттыыга сананан, тастан көмө наада буоларын өйдөөн, Дьокуускай куоракка А.Е. Кулаковскай аатынан норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин ресурснай киинигэр үлэлиир Е.Е. Егорова билиһиннэрбиттэриттэн тирэх ылан, грантовай конкурстарга кыттар санаабыт кынаттаммыта. Сылы быһа, ыраах — чугас олоробут диэбэккэ, билиҥҥи сайдыылаах олох ситиминэн үлэбит саҕаламмыта. Арай, бу курдук боростуойдук суруйдахха чэпчэки курдук гынан баран, биһиэхэ, саҥа саҕалаан эрэр дьоҥҥо, ыарахаттардаах этэ. Билбэппит элбэҕэ, ресурснай кииммит ырааҕа, сибээс, интернет мөлтөҕө , барыта харгыс буолбута. Ол да буоллар, сылы быһа үлэлэһэн 3 проегы ханнык баҕарар конкурска ыытарга, кыттарга бэлэм оҥорбуппут. Онон, билигин бэйэбит улууспут иһинэн тэриллибит кииннэннибит, үлэлэһэргэ аттыбытыгар, ханнык баҕарар баҕа санааны олоххо киллэрэргэ, көмө тэрийэргэ, сүбэ-саргы буоларга бэлэмнээх, опыттаах, ааҕар-суоттуур, аналитическай да, финансовай да отчуоттары кыайа тутар үлэһиттэрдээх ресурснай киин баар буолбутуттан наһаа үөрэбит. Бу киин үлэлээбитэ бастакы ыйдарыттан, улуус иһинээҕи бары нэһилиэктэри түмэ тардан үлэтин таһымнаахтык саҕалаата. Улууспут, нэһилиэктэрбит, тэрилтэлэрбит сайдыыларыгар, тупсаҕай тутууланалларыгар баҕа санаа кыыма оҥостубут, олохтоох толкуйдарбыт туолалларыгар, чахчы олоххо киирэн, сиэрдэрэ ситэригэр күүс-көмө, санаа кыымыгар кынат анньар кыахтаах дьоһун киин үлэтэ таһымнаах буоллун, ситиһиилээх буоллун».
Марков Егор Алексеевич, Игидэй нэһилиэгин баһылыга: «Быйыл от ыйын 16 күнүгэр улуус киинигэр Таатта нэһилиэгин дьаһалтатын аактабай саалатыгар улууска тэриллибит тыа сирин көҕүлээһинин дирекцията кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэлэргэ анаан туһааннаах методическэй көмөнү оҥордулар. Мантан салҕыы тастан эбии үп киирэригэр тэрилтэлэргэ Дирекция күүс-көмө буолуо диэн бүк эрэллээхпит. Коллективка ситиһиилэри баҕарабыт, саҥаттан саҥа идеялары, элбэх кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэ тэриллэн улууспут сайдарыгар күүс-көмө буоллуннар».
Будикина Варвара Ильинична, Таатта улууһугар дьахтар сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ: «Таатта улууһугар наһаа наадалаах семинар үөрэх ыытылынна. Билигин эбии үбү-харчыны араас таһымнаах грант конкурстарыгар кыттан ылыахха сөбүн бары бэккэ диэн билэбит. Улууспутугар анал тэрилтэ тэриллэн баҕалаах дьоҥҥо көмөтө элбэх эбит диэн бэлиэтиибит. Бэйэҥ тиэмэтин, идеятын этэн биэрдэххинэ, оҥорорго сүбэлээн биэрэллэр уонна кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэ (НКО) быһыытынан регистрация бараргар күүскөмө буолаллар».
Таатта улууһун Тыа сирин көҕүлээһинин дирекцията муниципальнай автономнай тэрилтэ пресс-киинэ.