Айсен Николаев үлэтин сүрүн түгэннэрэ
Сэтинньи 19 күнэ. Ил Дархан нэһилиэнньэлээх пууннарга гааһы киллэриигэ эрэгийиэннээҕи ыстаап мунньаҕын ыытта. Кини дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин көҕүлээбит социальнай газификация бырагырааматын чэрчитинэн Саха сиригэр 2021 сылтан ылата гааска 8 тыһыынча кэриҥэ дьиэ-уот холбоммутун бэлиэтээтэ.
Айсен Николаев сыллааҕы былаан өссө алтынньы ыйга аһары толоруллубутун иһитиннэрдэ. Бэрэсидьиэн бырагырааматын олоххо киллэриигэ Саха сирэ Уһук Илиҥҥэ бастакы уонна дойдуга ахсыс миэстэҕэ таҕыста.
«Гаастааһыҥҥа рекорднай көрдөрүүлэри ситистибит. Бырагыраама саҕаланыаҕыттан гааһы 8047 дьиэҕэ-уокка киллэрдибит, оттон быйылгы былааны – 1867 холбооһуну өссө алтынньыга толорбуппут», – диэн эттэ Айсен Николаев.
Ол курдук, быйыл «Петровка – Лоомтука» гаас турбата тутуллан бүттэ, Өлөчөй уонна Харбала-1 нэһилиэктэргэ гааһы киллэрии үлэтэ түмүктэннэ.
Сыл бүтүөр диэри өссө 375 килэмиэтир усталаах гаас ситимэ тутуллуохтаах.
Эһиил гааһы 1082 дьиэҕэ-уокка киллэрэргэ, 69 килэмиэтир усталаах гаас ситимин уонна 130 распределительнай ситимнэри тутарга былаанныыллар.
Санатан эттэххэ, Ил Дархан ыйааҕынан Саха сиригэр нэһилиэнньэлээх пууннарга гааһы киллэриигэ операторынан «Сахатранснефтегаз» хампааньыйа анаммыта.
Сэтинньи 19 күнэ. Саха сиригэр «Кыһыл Сыыр — Мастаах» магистральнай гаас турбатын үһүс утаҕын тутан бүтэрдилэр. Бу эбийиэк өрөспүүбүлүкэ киин оройуоннарын гааһынан хааччыйыаҕа. Бу туһунан Ил Дархан иһитиннэрдэ.
2022 сылтан 2024 сылга диэри 83,5 килэмиэтир усталаах гаас турбата тутулунна. Эбийиэги үлэҕэ сыл бүтүүтэ киллэриэхтэрэ.
«Кыһыл Сыыр – 84 км» гаас турбатын үһүс утаҕын тутуу Саха сирин киин оройуоннарын, ол иһигэр Дьокуускай куораты гааһынан хааччыйыы систиэмэтин эрэллээх оҥоруоҕа», – диэн бэлиэтээтэ Айсен Николаев.
Бырайыак 456 тыһыынча киһи олорор 102 нэһилиэнньэлээх пууну хабар. Эбийиэк Саха сирин магистральнай гаас турбаларын систиэмэтин кэҥэтиэҕэ. Тутууга федеральнай бүддьүөттэн 2,8 млрд солкуобайы көрдүлэр.
Сэтинньи 19 күнэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбата Ил Дархан дьаһалынан чэпчэтиинэн туһанар дьоҥҥо дьиэни-уоту гаастааһыҥҥа бэриллэр субсидия кээмэйин улаатыннарда.
Бу биирдэ бэриллэр аадырыстаах көмө эрдэ 150 тыһыынча солкуобай эбит буоллаҕына, билигин чэпчэтиинэн туһанар дьон дьиэлэрин-уоттарын гаастааһыҥҥа 202 тыһыынча солкуобайы ылар буолуохтара.
«Мин дьаһалбынан Бырабыыталыстыба чэпчэтиинэн туһанар дьоҥҥо бэриллэр субсидияны 202 тыһыынча солкуобайга диэри улаатыннарда. Гаастааһын бырагырааматын олоххо киллэрии – биһиги биир сүрүн сорукпутунан буолар. Ити түмүгэр Саха сирин уонунан тыһыынча дьонун-сэргэтин олоҕун хаачыстыбата үрдүүр», — диэн эттэ Айсен Николаев.
2023 сылга маннык көмөнү 1464 киһи ылбыта. Кинилэргэ барыта 212 мөл. солкуобай көрүллүбүтэ. Быйыл субсидияны 1214 киһиэхэ биэрдилэр. Көмө барыллаан сууммата – 161 мөл. солкуобай.
Маннык аадырыстаах көмө кыра дохуоттаах дьоҥҥо уонна элбэх оҕолоох ыалларга бэриллэр. Итини сэргэ көмөнү Аҕа Дойду улуу сэриитин кыттыылаахтара уонна сэрии кыттыылаахтарын уонна инбэлииттэрин огдооболоро, «Блокаднай Ленинград олохтооҕо» бэлиэлээхтэр, бойобуой хамсааһыннар кыттыылаахтара, кинилэр дьиэ кэргэттэрэ, тыыл бэтэрээннэрэ ылар бырааптаахтар.
Сэтинньи 20 күнэ. Ил Дархан Москваҕа «Тырааныспар нэдиэлэтин» чэрчитинэн салгын тырааныспарын федеральнай агентствотын салайааччыта Дмитрий Ядрову кытта көрүстэ.
Манна Саха сирин аэропортарын комплекстарын салгыы реконструкциялааһын туһунан кэпсэтии буолла. Үлэни «Көдьүүстээх тырааныспар систиэмэтэ» национальнай бырайыакка киирэр «Аэродромнар тирэх ситимнэрин сайыннарыы» федеральнай бырайыак чэрчитинэн ыытыахтара.
2028 сылтан 2030-с сылларга диэри Зырянкаҕа, Маҕаҥҥа, Ньурбаҕа уонна Полярнайга (иккис уочарат) өссө түөрт аэропорду реконструкциялыырга былааннанар. Үбүлээһин кээмэйэ 15 млрд солкуобайтан тахса.
Чуолаан, Айсен Николаев уонна Дмитрий Ядров Зырянка аэропордун реконструкциялааһыны түргэтэтэргэ кэпсэттилэр. Бырайыактааһыны саҕалааһыны 2028 сылтан эрдэтээҥҥи болдьоххо көһөрүү боппуруоһа көрүллэр.
Санатан эттэххэ, магистральнай инфраструктураны саҥардыы кэлим былаанынан Саха сиригэр кэлиҥҥи биэс сылга 14 аэропортан 10 реконструкцияланна, ол иһигэр Дьокуускай, Сангаар, Нерюнгри, Хаандыга киэннэрэ уонна кэккэ атын эбийиэктэр.
Сэтинньи 20 күнэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбата уонна дойду муора уонна өрүс тырааныспарын федеральнай агентствота Саха сиригэр пассажирдары таһыыны, ол иһигэр Элиэнэ өрүскэ баар уонна кэскиллээх суоллары сайыннарыыга сөбүлэҥ түһэристилэр.
Ил Дархан баарыгар докумуоҥҥа дойду муора уонна өрүс тырааныспарын федеральнай агентствотын салайааччыта Андрей Тарасенко уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Кирилл Бычков илии баттаатылар.
Итини сэргэ өрүттэр Аллараа Бэстээххэ мультимодальнай логистическай киини арыйыыга үлэлэһэргэ сөбүлэстилэр. Бөһүөлэккэ ыскылааттары тутуу уонна пуорт инфраструктуратын сайыннарарга былааннанар.
Аллараа Бэстээххэ арыллыахтаах мультимодальнай логистическай киин тимир суолу, массыына суолларын уонна уу тырааныспарын холбуоҕа уонна таһаҕас кэлиитин-барыытын түргэтэтиэҕэ.
Сөбүлэҥи «Арассыыйа тырааныспара» норуоттар икки ардыларынааҕы ХVIII форум уонна быыстапка чэрчитинэн түһэристилэр.
Сэтинньи 20 күнэ. Ил Дархан Москваҕа дойду Судаарыстыбаннай сэбиэтин «Көдьүүстээх тырааныспар систиэмэтэ» хайысхаҕа мунньаҕар тыл эттэ.
Манна Айсен Николаев, чуолаан, аччыгый аэропортары уонна «Аэропорты Севера» федеральнай хааһына тэрилтэтин өйөөһүн улахан суолталааҕын тоһоҕолоон бэлиэтээтэ.
«Улахан аэропортары тэҥэ дойдубутугар элбэх аччыгый аэропортар бааллар, кинилэр, холобура, хааһына тэрилтэтигэр холбоһо сылдьаллар. Ол түмүгэр биһиги аэропортар ситимнэрин тутан хааллыбыт уонна бүгүн, уустуктар баалларын үрдүнэн, өрөспүүбүлүкэбит киэҥ нэлэмэн сиригэр-уотугар нэһилиэнньэни авиациянан хааччыйабыт», — диэтэ Айсен Николаев.
Ил Дархан этиитин Арассыыйа Бэрэсидьиэнин сүбэһитэ уонна тырааныспар эйгэтигэр норуоттар икки ардыларыгар үлэлэһиигэ Бэрэсидьиэн анаабыт бэрэстэбиитэлэ Игорь Левитин өйөөтө.
Сэтинньи 21 күнэ. Ил Дархан Федерация Сэбиэтин иһинэн үлэлиир дойду субъектарыгар тырааныспар комплексын сайыннарыыга Сэбиэт мунньаҕар тыл эттэ. Манна кини Саха сириттэн Магадааҥҥа диэри тутуллуохтаах тимир суол докумуоннарын бэлэмнээн саҕалыырга ыҥырда.
Бу, кини этэринэн, тырааныспары сэргэ бырамыысалыннаһы сайыннарарга кыах биэриэҕэ. Тимир суолтан чугас сиргэ 5 триллион солкуобай сууммалаах сир баайын саппааһын баазата арыллан сытар.
«Саха сириттэн Магадааҥҥа диэри тутуллар тимир суол докумуоннарын бэлэмнээн саҕалыыр кэм кэллэ. Бу олус туһалаах, экэнэмиичэскэй эрэ буолбакка, геополитическай, геостратегическай суолталаах тырааныспар магистрала буолуоҕа, ол иһигэр дойду куттала суох буолуутун хааччыйыыга эмиэ», — диэтэ Айсен Николаев.
Маныаха Ил Дархан Элиэнэ өрүс нөҥүө тутуллар муоста өрөспүүбүлүкэҕэ уонна дойду Хотугу-Илиҥҥи өттүгэр барытыгар стратегическай суолталааҕын бэлиэтээтэ.
Сэтинньи 21 күнэ. Тырааныспар нэдиэлэтин чэрчитинэн Москваҕа Саха Өрөспүүбүлүкэтэ уонна адмирал С.О. Макаров аатын сүгэр муора уонна өрүс флотун судаарыстыбаннай университета саҥардыллыбыт сөбүлэҥи түһэристилэр.
Докумуоҥҥа Ил Дархан Айсен Николаев уонна университет ректора Сергей Барышников илии баттаатылар. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбата кыһаны кытта биэс сыл устата үлэлэһэн кэллэ. Саҥа сөбүлэҥ бу үлэ салгыы ыытылларын бөҕөргөтөр.
«Биһиги үлэбит сүнньэ 2021 сыллаахха Петербурдааҕы норуоттар икки ардыларынааҕы экэнэмиичэскэй форумҥа ууруллубута. Бүгүн биһиги итини кэҥэтэн биэрдибит. Саҥа сөбүлэҥҥэ кэлэр биэс сылга каадырдары бэлэмнээһиҥҥэ, сыаллаах миэстэлэри тыырыыга, устудьуоннар практиканы ааһыыларыгар, научнай-чинчийэр үлэлэри ыытыыга, бырайыактары олоххо киллэриигэ үлэлэһии киирдэ», — диэтэ Айсен Николаев.
Сэтинньи 22 күнэ. Ил Дархан Москваҕа Арассыыйа суолга-иискэ федеральнай агентствотын салайааччыта Роман Новиковы кытта өрөспүүбүлүкэ тырааныспарга инфраструктуратын сайыннарыыга туһуламмыт бырайыактары олоххо киллэрии хаамыытын туһунан кэпсэттэ.
Чуолаан, «Халыма» уонна «Бүлүү» федеральнай трассалар хапытаалынай өрөмүөннэрин боппуруостарын көрдүлэр. Бу үлэ «Федеральнай магистральнай ситими сайыннарыы» бырайыак чэрчитинэн ыытыллар уонна 2030 сылга диэри суоллары оҥоруу былааныгар киллэриллэн турар.
Маны сэргэ Айсен Николаев уонна Роман Новиков Элиэнэ нөҥүө муостаны тутуу кэлэр сыллааҕы былаанын, итиэннэ Бүлүү уонна Алдан өрүстэр нөҥүө муосталары тутуу бырайыактарын ырыттылар.
Санаттахха, быйыл «Халыма» уонна «Бүлүү» федеральнай трассаларга 154,2 килэмиэтири нормативка эппиэттиир гына оҥордулар. Итинтэн 102 килэмиэтиргэ аспаал уонна бетон уурдулар.
Сэтинньи 22 күнэ. Айсен Николаев дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Арассыыйа олохтоохторугар туһаайан этиитин өйөөтө. Ил Дархан бу туһунан телеграм-канаалыгар суруйда.
Кини Арассыыйаҕа саба түһэргэ сирдэрин-уоттарын уонна ресурсаларын биэрэр судаарыстыбалар байыаннай эбийиэктэрин утары дойду сэрии сэбин туттарга толору бырааптаах диэн бэлиэтээтэ.
«Бэрэсидьиэн Владимир Владимирович Путин туһаайан этиитигэр Арассыыйаҕа саба түһэргэ сирдэрин-уоттарын уонна ресурсаларын биэрэр судаарыстыбалар байыаннай эбийиэктэрин утары дойду сэрии сэбин туттарга толору бырааптаах диэн тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. Мин Бэрэсидьиэн этиитин толору өйүүбүн», – диэн бэйэтин санаатын эттэ Айсен Николаев.
Ил Дархан арҕаа дойдулар Арассыыйаҕа кыллыы агрессияларын өссө төгүл көрдөрбүттэрин бэлиэтээтэ. Ол курдук, Украина режимэ Курскай уонна Брянскай уобаластарга НАТО сэриитин сэбинэн ракетанан охсуулары оҥордо, ити түмүгэр өлбүт уонна эмсэҕэлээбит дьон бааллар. Итиннэ эппиэттээн «Орешник» ракетнай систиэмэнэн Днепропетровскайга Украина байыаннай-промышленнай комплекстара суох оҥоһулуннулар.
«Биһиги дойдубутун, кини хас биирдии олохтооҕун кэскилин көмүскүүбүт. Кырдьык, биһиги өттүбүтүгэр, Кыайыы булгуччу биһиэнэ буолуоҕа», – диэн эрэлин биллэрдэ Айсен Николаев.
Күндү Саха сирин олохтоохторо! Сэтинньи ыйга уһун кыһыҥҥа бэлэмнэнэр үгэс буолбут үлэбит сыыйа үмүрүйэр, маннык эппиэттээх кэмҥэ харыстанан, чэгиэн-чэбдик буолуохха!
Афанасий Ноев