Советскай буойуннар Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии сылларыгар көрдөрбүт хорсун быһыылара хаһан да умнуллуохтара суоҕа.

Мин Аҕа Дойду Улуу сэриитэ буоллаҕын сайын армияҕа ыҥырыллыбытым. Бастаан Чита куоракка үөрэммиппит. Онтон 1942 сыллаах балаҕан ыйыгар Донской фроҥҥа 27-с зенитнэй дивизиоҥҥа тиийбитим. Итиннэ мин разведчигинан сылдьыбытым.

Биһиги чааспыт Дон өрүскэ Клетскэй дэриэбинэ туһаайыытынан сэтинньи 19 күнэ буолуор диэри обороноҕа сыппыта. Ити кэмҥэ биһиэхэ политическай-иитэр үлэ күүскэ барара. Күн аайы өстөөххө уллуҥах да сири биэрбэт  туһунан партия ыҥырыытын ааҕан биэрэллэрэ. Биһиги «Мантан антах өстөөҕү ыытыахпыт суоҕа» диэн андаҕайбыппыт.

Дойду дьылҕата быһаарыллар ол эппиэттээх күннэригэр Советскай Командование Сталинград оройуонугар өстөөҕү үлтүрүтүү былаанын оҥорбута. 1942 сыл сэтинньи 19 күнүгэр сарсыарда эрдэ советскай сэриилэр кимэн киириигэ туруммуттара. Икки чаастаах артиллерийскай ытыалааһын кэнниттэн биһиги пехотабыт, танковай чаастарбыт Дон өрүһү туораабыттара. Мин баар чааһым Дону киэһэ туораабыта. Өрүс уҥуоргу биэрэгэр өстөөх элбэх өлүгэ, техниката хаалбыт этэ. Немецтэртэн Клетскэй диэн дэриэбинэни босхолообуппут. Мин манна аан баастаан бойобуой сүрэхтэниини ылбытым.

Итиннэ миигин кытта биир дойдулааҕым П.И. Товаров баара. Биирдэ кимэн киирии кэмигэр биһиги тохсуо буолан (онно Товаров эмиэ сылдьыбыта)  дивизион командирын политчааска солбуйааччыта капитан т. Малюстин салалтатынан Илларионовка дэриэбинэҕэ массыынаҕа олорон, разведкаҕа барбыппыт. Сарсыарда олус хойуу туманнаах этэ. Онон мунаммыт, немецтэр окопаларын таһыгар кэтиллэ түспүппүт. Немецтэр эмискэ күүстээх уоту ааспыттара. Шофёрбут уолугунан  таптаран тута өлбүтэ. Капитан Малюстин, кабинаттан тахсан иһэн, иһин түгэҕэр таптарбыта уонна эмиэ өлбүтэ. Биир табаарыспыт кузовтан түһэн иһэн атаҕын тосту ыттарбыта. Биһиги массыынаттан ыстаҥыталаан түһэн, өстөөҕү утары күүстээх уоту аспыппыт. Ити икки ардыгар биһиги пехотабыт чаастара тиийэн кэлбиттэрэ. Бааһырбыт, өлбүт табаарыстарбытын таһаартаабыппыт. Командование сорудаҕын толорбуппут…

Советскай сэриилэр өстөөҕу төгүрүйэ, тохтоло суох кимэн испиттэрэ. Түөрт-биэс, күннээх кыырыктаах кыргыһыы түмүгэр биһиги сэриилэрбит силбэспиттэрэ, өстөөх 300-тэн тахса тыһыынча киһилээх сүүнэ армияҕа төгүрүктэммитэ. Хаан тохтуулаах, хабыр кыргыһыылар буолбуттара. Немецтэр уот биһилэхтэн төлө көтөн тахсаары, харса суох утарылаһаллара. Сталинград хонуулара киһи өлүгүнэн туолбуттара.

Биһиги 27-с дивизиоммут Илларионовканы, Калач куораты, Советская, Мариновка, Вертячий о.д.а. дэриэбинэлэри босхолоһон, Сталинград куоракка атыттары кытта бииргэ киирбитэ. Бу куораты өстөөхтөн ыраастааһыҥҥа кыттыбыппыт, 1943 сыл олунньу 1 күнүгэр тракторнай завод таһыгар кыргыспыппыт. Завод таһынааҕы хапсыһыы кэмигэр мин төбөбөр, көхсүбэр оскуолкаттан бааһырбытым. Олунньу 2 күнүгэр фашистскай сэриилэр тобохторо букатыннаахтык бэриммиттэрэ, Сталинград иһин кыргыһыы түмүктэммитэ.

Ити курдук мин Сталинград иһин ыытыллыбыт хабыр хапсыһыыларга тиһэх күнүгэр тиийэ кыттыбытым. Кэлин биһиги 27-с зенитнэй дивизиоммут үгүс хаан тохтуулаах кыргыһыыларга кыттыбыта. Киин фроҥҥа аатырбыт Курскай дугатааҕы кыргыһыыга сылдьыбыппыт. Сумскай, Черниговскай уобаластары, кинилэр үгүс дэриэбинэлэрин босхолоспуппут. 1-й Белорусскай фроҥҥа сылдьан, Гомельскай уобалаһы, Белоруссияны, Польшаны босхолоһон, өстөөх ордуутугар – Берлиҥҥэ тиийэн сэриини түмүктэспиппит.

 Ол ааспыт суостаах күннэри биһиги хаһан да умнуохпут суоҕа.

 

П. Г. Сенькин, Сталинград иһин кыргыһыы кыттыылааҕа.

Читайте дальше