Авксентий Егорович Мординов аатынан Тааттатааҕы лицей дириэктэриттэн Сивцева Изабелла Александровнаттан кылгас интервью ылан туоһуластыбыт. Онуоха кини маннык бэйэтин санаатын, үөрүүтүн үллэһиннэ.
— Саҥа дьиэ бырайыага хас сыллаахха, хайдах былааҥҥа киирбитэй?
— Авксентий Егорович Мординов аатынан Тааттатааҕы лицейи 30 сыл устата туруорсан, бу быйыл баҕарбыт баҕабыт туолан, дьиэбит тутуллан, үөрэнэр, дьоллонор түгэммит үүннэ. Бырайыак былааннаммыта син ыраатта да, тутуу графигар хапсыбакка сылдьыбыта, ол буоллаҕына биһиэхэ эһиил буолар «Манчаары оонньууларын» чэрчитинэн тутуу бырайыагар хапсан, 2022 сыллаахха дьиҥнээхтии бигэргэнэн тутуута саҕаламмыта. Бэйэбит үөрэппит выпускникпыт Александр Ханин аҕатын кытта Александр Михайловичтыын туттулар. Кинилэр уонна Тааттабыт дьоно, ону таһынан Өрөспүүбүлүкэттэн кэлэн үлэлэстилэр. Бэйэбит коллективпыт бу балаҕан ыйтан ыла 4 ыйы быһа күннэтэ үлэһиттэри кытта тэҥҥэ үлэлэһэммит бу түргэнник киирдибит.
— Лицей аҥаарыгар интернат тутуллубута олус үчүгэй эбит. Бу дьиэҕэ ханнык дойдулартан, хас оҕо киирэн олороллоро былааннанарый?
— Биһиги оскуолабыт уруккуттан 50 миэстэлээх интернаттаах этэ, онтон сирбит-уоппут кыччаатар кыччаан, 36 оҕону олордор этибит, бары нэһилиэктэртэн кэлбит оҕолор этэ. Онтон билигин буоллаҕына инженернэй, техническэй кылаастардаахпыт, инньэ гынан сыалбыт-сорукпут бу Томпо, Чурапчы оҕолорун «Саханефтегазбыт» кылааһыгар үөрэтэр былааннаахпыт. Онон холобура, биһиги илин эҥэр оҕолорун дьэ билигин аһыллаары турар 100 миэстэлээх интернаппытыгар олордон үөрэтэр соруктаах сылдьабыт. Бу билиҥҥи туругунан биһиэхэ: Уолба, Дьохсоҕон, Чөркөөх, Дэбдиргэ, Чымынаайы, Баайаҕа оҕолоро бааллар.
— Лицейгэ барыта хас оҕо үөрэнэрий?
— Саҥа оскуола 450 миэстэлээх, урут 200 тахса оҕо үөрэнэрэ. Бу алын кылаас диэни киллэрэн, оҕо ахсаанын элбэтии сыала-соруга турбута, билиҥҥи туругунан 1-11 кылаастар барыта баар буолан, 490 оҕо үөрэнэр.
— Туох саҥа сыаллар-соруктар турдулар?
— Бастатан туран, биһиги сыалбыт-сорукпут бу бөлүһүөк аатын сүгэр оскуола оҕолоро буолалларын быһыытынан сахалыы өйү-санааны үрдүктүк тутан тахсыахтаахтар диэн буолар. Иккиһинэн, техническай үөрэх күүһүрдэ, бу аҕыйах хонуктааҕыта биһиги дойдубут Ил Дархана А.С. Николаев математическай уонна естественно-научнай үерэхтэри күүһүрдэҕит диэтэ, онон биһиэхэ сүрдээх күүстээх учууталлар үлэлииллэр. Бу хайысхабытын лицей арыллыаҕыттан тутан кэллибит, ол курдук салгыы үлэлээн барыахтаахтар. Онтон билигин «Московскай физико-техническэй институт» уонна «Саханефтегазбыт» кылаастара диэн баар.
— Бу саҥа дьиэҕэ киириэххит иннинэ хайдах дьаһанан үөрэнэ сырыттыгыт?
— 2021 сылтан саҕалаан, 6 сиринэн көһөн үөрэнэн кэллибит, сүрдээх ыарахаттары көрүстүлэр, учууталлар даҕаны, оҕолор даҕаны. Бастатан туран, бары сүрүүнэн сылдьар буоллубут. Холобура, физкультураҕа КСК-каҕа ДЮСШ-аҕа, улахан кылаастар үөрэх управлениетын дьиэтигэр уонна 1 нүөмэрдээх оскуола аҥарыгар үөрэннибит, адьас лицензия ылыытын быыһыгар эмиэ аҕыйах дьиэҕэ-уокка киирэн таҕыстыбыт. Ол аайы дьиэ-уот бөҕөнү сууйдубут, соттубут. Туох баар иитэр-үөрэтэр, улахан түмсүүлээх тэрээһиннэрбит, барыта буор-босхо «Сарыал» культура киинигэр буолан ааста. Балаҕан ыйын 1 (Билии күнэ) “Ойуунускай аатынан норуот тыйаатырыгар” буолбута. Спортивнай күрэхтэһиилэрбит эмиэ ДЮСШ-нан, КСК-нан буолан ааспыта. Онон дьоммутугар-сэргэбитигэр түгэнинэн туһанан биһиги махталбытын тириэрдэбит. Дьиэбит-уоппут киирэригэр сүрдээх күүс-көмө буолбут төрөппүттэрбитигэр, олох тохтоло суох күн аайы кэлэн үлэлэспит эһэлэр, аҕалар бааллар. Бу ДЮСШ-ларбыт эр дьонноро улахан массыыналары сүөкээһиҥҥэ кэлэн көмөлөһөн, норуот бары бүттүүн турунан, бу дьиэ үлэҕэ киирдэ. Ону таһынан үтүө санаалаах дьон элбэҕиттэн олус диэн үөрэбит. Холобура, күн бүгүҥҥэ диэри: «Туох нааданый? тиийэн сууйабыт дуо? тиийэн тугу гынабытый?» дииллэр. Бу курдук дьоммут көрө-истэ, кыһалла сылдьалларыгар олус диэн үөрэбит.
— Саҥа сылга, саҥа дьылга улахан баҕа санааҕыт?
— Улахан баҕа санаабыт буолар, биһиги төрөппүттэрбит, бу төрөөбүт тылбыт хайдахтаах курдук киһи киһи буоларыгар, оҕо киһи буоларыгар наадатын өйдөөн, оҕону төрөөбүт тылбытынан үөрэтэллэрэ наада. Ийэ тылын баһылаабыт киһи ханнык баҕарар үөрэҕи баһылыан сөп. Бэйэтин төрөөбүт тылын билбэтэх оҕо адьас харгыстары көрсөр. Киһи да быһыытынан майгы-сигили да өттүнэн тыл суох буоллаҕына эмиэ суох буолар. Ол иһин эн сүүс да үөрэхтэн, өскөтө майгыҥ-сигилиҥ мөлтөх буоллаҕына, эйиигин дьонуҥ-сэргэҥ ол аата таптаабаттар, убаастаабаттар диэн буолуон сөп. Ол курдук бастатан туран, бары ийэ тылбытын харыстаан, өйдөөн дьиэбититтэн, оҕо төрүөҕүттэн ийэ тылбытынан саҥарарга оҕолорбутун үөрэтиэхтээхпит. Онтон иккис баҕам — киһи быһыытынан үүнэн тахсыы. Билигин оҕолорбут бэлэмҥэ үөрэнэн хаалыан баҕарда. Телефон онно үөрэтээри гынар, ону бары көрө сылдьабыт. Олох диэн хамсааһын, бу сүүрүүнү-көтүүнү, успуорду өрө тутууну өйдүөххэ, олох бары дьиэ кэргэнинэн итинэн дьарыктаныахпытын наада. Үһүс баҕам — түмсүүлээх буолуу. Биһиги көрдүбүт хайдах да ыарахан кэмҥэ дьон түмсэрин, бэйэтэ баҕатынан көмөлөһөрүн. Онон күргүөмүнэн үөрэх, күргүөмүнэн тахсыы элбэҕи быһаарар. Бу ааспыт үйэ саҕаланыытыгар биһиги дьоммут биллибиттэрэ, көстүбүттэрэ, тахсыбыттара, ол күргүөмүнэн тахсыы буолар, ол хайаан да салҕаныан наада диэн баҕарабын.
— Саҥа лицейбитигэр баҕарабыт бу төрөөбүт оскуолаҕыт истиэнэтэ уруккутун курдук чэчирээн оҕолорун, учууталларын үөрэтэн-такайан, киэҥ, элбэх билиилээх- көрүүлээх, киэҥ көҕүстээх, үрдүк ситиһиилэрдээх дьону таһаара турдун! Саҥа кэрэхсэбиллээх хайысхаҕа үүнэ-сайда турдун!
Кэпсэттэ Дайаана Миронова