Сайын уонна ыһыах саха киһитигэр сүрүн суолталаах кэминэн буолаллар. Сайыҥҥы биир күн дьылы аһатар, онтон ыһыах түмүк таһаарынар, инникини түстүүр киэҥ ѳйдѳбүллээх түгэн, кэлин ѳссѳ национальнай бырааһынньыкпытынан буолла. Ыһыах ѳйдѳбүллэрин туһунан алгысчыт Иван Федотович Ивановтан, Тааттааҕы норуот айымньытын дьиэтин исписэлииһиттэн кэпсииригэр кѳрдѳстүм:
Ыһыах диэн биһиэхэ сахаларга, айыы дьонугар, айылҕа оҕолоругар биир сүдү итэҕэлбит, сиэрбит — туоммут. Бу куннэргэ күнүспүт уонна түүммүт тэҥэһэр, айыылар сиргэ чугаһыыллар, онон ыһыах сир-дойду иччилэригэр, айыыларбытыгар сүгүрүйэр үтүѳ кэммит. Былыр алаас алааһынан, уус-ууһунан бары тѳбүрүѳннээн мустан кырыа кыһыннаах кыстыктара бүппүтүнэн, этэҥҥэ күөххэ үктэммиттэринэн окко киириэхтэрин иннинэ хас да күннээх ыһыах ыһаллар эбит. Кыраайы үѳрэтээччи, таатталар ытык киһибит Егор Дмитириевич Андросов суруйарынан хас да түһүлгэлээх ыһыахтар буолаллар эбит, кини үс-түѳрт кѳрүҥү ааттаабыта баар, хайаан да ат сүүрдүүтэ, бѳҕѳстѳр, билиҥҥинэн спортсменнар киирсиилэрэ ыытыллар. Оһуохай оройуттан тутуллар, бэл оһуохай тылынан суустаһыы да, хайҕаһыы да баар буолара биллэр, олоҥхоһут олоҥхолоон онолуйар, ыччат, кэнчээри дьон туспа тѳбүрүѳннээн хапсыһан да ылаллар, ыстаҥалаан кыыратыһаллар, уот тыллаахтар чабырҕахтаан ууга-уокка түһэрсэллэрэ эбитэ үһү. Онон ыһыах саха итэҕэлин сүрүнүн кѳрдѳрѳр, туох баар култуурабыт баайа-дуола биир сиргэ түмүллүбүт чаҕылхай тэрээһиммитин ыһыаҕы ыһабыт. Самаан сайыҥҥа бары барыта чэлгийэ кѳҕѳрѳн, сир дойду силигилии ситэн — хотон турар кэмэ кэлбитин үѳрэ — кѳтѳ кѳрсѳн уонна онтон күүс –сэниэ ылаары, түмсүүнү олохтоору маннык кѳрсѳр үгэстэммиппит биһиэхэ диэри тиийэн кэлбитэ астык. Ыһыахха дьиэ-кэргэнинэн баар – суох, туох баар мааны сахалыы таҥастаахпытын таҥнан — симэнэн түһүлгэҕэ киирэбит, киириэх иннинэ хайаан да ыраастанан, арчыланан ааһабыт, тоҕо диэтэххэ бука бары ыраас санаалаах, эттэххэ-сииннээх түһүлгэҕэ үктэниэхтээхпит, ол эрэ кэннэ алгыһы иҥэриниэхтээхпит. Алгыс кэмигэр алгысчыкка күүс — кѳмѳ буолан, биир ѳйгѳ — санааҕа киирэн сүрдээх үчүгэй күүс олохтуохтаахпыт, оччоҕо салгын күүҺэ, сэниэтэ хамнаан, дьоҥҥо — сэргэҕэ айыылар үтүѳнү баҕараллара элбиир уонна күүһүрэр. Ыһыахха хас биирдии дьиэ-кэргэн сиэри- туому толорон ыһыах сарсыарда, түһүлгэҕэ киириэх иннинэ дьиэ хаһаайына — эр киһи, биитэр ыал түс-бас киһитэ аал уоту оттон, тэлгэһэтин аһатан, алаадьылаан, саламааттаан айах тутан күнүн саҕалыыр, түһүлгэҕэ киирэр.
Ытык Таатта ыһыаҕа быйыл бэс ыйын 15 уонна 16 күннэригэр Хадаайы алааһыгар ыһыллар, иккис күнэ Хадаайы түмэлигэр салҕанара торумнанан турар. Манна араас эйгэттэн талба талааннарбыт, асчыттарбыт, уустарбыт, иистэнньэңнэрбит мустаннар бэйэ -бэйэлэрин кытта күөн көрсөн кыахтарын, дьоҕурдарын кѳрдѳрүѳхтэрэ, бар дьоннуун үллэстиэхтэрэ.
Үрүҥ күн тахсыытын Хадаайыга кѳрсүѳхпүт, бэрт ыһыах буолуо диэн эрэнэбит. Тус бэйэм дьиэ кэрэммэр үгэспит уларыйбат, былыргы дьыллардыы барар, ол эрэн иккиэн, ойохпунаан тэрээһиҥҥэ сүүрэбит-кѳтѳбүт. Кэргэним үҥкүүлүүр, мин ыһыах сиэрин- туомун ситэрсэн аал уоту оттон дьоммутугар- сэргэбитигэр үтүѳну баҕараары үрдүк айыылартан, сирдээҕи иччилэртэн үтүѳнү кѳрдѳһѳн алгыс сиэрин-туомун толоробун. Үѳһэ эппитим курдук сарсыардабытын тиэргэммитигэр аал уоту оттон, аһатан, үөрэ-кѳтѳ, үчүгэй туруктаах тиийэр үгэстээхпит, оҕолорбут эмиэ тэбис тэҥҥэ бэлэмнэһэн киирсэллэр. Онон ыһыаҕы хас биирдии саха киһитэ итэҕэл быһыытынан кѳрүѳхтээхпит, итэҕэл күүһэ барыта түмүллэн дьоҥҥо –сэргэҕэ тиийиэхтээх.
Бука бары Тааттабыт улууһун дьонугар-сэргэтигэр, ыалдьыттарыгар, кэлэр кэнчээри ыччаттарбытыгар баҕарабын тигинээн тиийэн иһэр ыһыахпытынан, самаан сайыммыт сатыылаан кэлбитинэн, күѳх оппут чэлигилии үүммүт, айылҕабыт уһуктубут, үрүҥ түүннэрбит турар үтүѳ кэмнэринэн дьолу — соргуну, или- эйэни, туох баар үтүѳкэн тыллары!
Бар дьоммут баҕарбыт санаалара сатаннын, ылбыттара ылыстын, биири умнумуоххайын, биһиги сахалар айылҕа оҕолоробут, кинилиин ситиммитин быспака, чугасаһан куруук итэҕэлбитигэр харыстабыллаах сыһыаны олохтуоҕун, ѳйдѳһүүнү — ѳйѳһүүнү!
Кэпсэттэ Александра Прудецкая, «Таатта» хаһыат общественнай кѳмѳлѳһѳѳччүтэ