Таатта улууһугар оскуола иннинээҕи саастаах үөрэхтээһин “Уһулуччу талааннаах оҕо” (“Одаренный ребенок”) бырайыак чэрчитинэн Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Дьохсоҕон орто оскуолатын, оскуола иннинээҕи бөлөҕө 2019 сылтан үлэлэһэр. Саха сирин маҥнайгы бэрэсидьиэнэ М.Е. Николаев көҕүлээһининэн тэриллибит «пяти китам» бырайыак сүнньүнэн, кэрэҕэ, тылга уһуйуу буолар.
Оҕо инники олоҕор бигэ тирэхтээх буола сайдарыгар, айдарыга арылларыгар, онтон сэдиптээн сатабыла олохсуйарыгар, олоҕор сөптөөх суолу тутуһан, эппиэтинэстээх, сиппит – хоппут үлэһит киһи буолан тахсарыгар төрөппүт сүрүн күүс буолар.
Биһиги тэрийэр үлэбитигэр оҕо айдарыгын арыйыы, сайыннарыы үгэһин сүрүн тосхолунан буолар: ийэлээх аҕа бүөмчү санаалара, ол иһигэр киирэр: удьуор утумун, үлэ суолтатын, майгы-сигили кэрэмэһин оҕо иҥэринэн бэйэтин аналын билинэр усулуобуйата: удьуору утумнааһын, дьиэ-кэргэн үтүө үгэстэрин салҕааһын, салгыы сайыннарыы, омугу туругурдуу. Орто дойдуга олох олоро кэлбит аналы ылыныы, ону толорорго дьулуһуу.
Үлэбитин “Арылы Кустук” үөрэхтээһин общественнай ситимин, Саха сиринээҕи наука академиятын «Создание эффективной системы выявления задатков и развития способностей детей в дошкольных образовательных организациях» (“Одаренный ребенок”) бырайыактарыгар киирсэн 2015 сылтан саҕалаабыппыт. Бырайыакпытын педагогическай наука кандидата, этнопедагог Екатерина Петровна Чехордуна, педагогическай наука кандидата, тьютор, наука академиятын дошкольнай уонна начальнай үөрэхтээһин отделын начальнига Ольга Николаевна Степанова, педагогическай уонна психологическай наукалар доктордара, профессор, Москватааҕы педагогическай университет педагогика уонна психология институтун директора Александр Ильич Савенков научнай төрүттэригэр олоҕуран тэрийэбит.
Оҕо айдарыгын арыйар сайдар эйгэни тэрийии уратытынан буолар: бу тосхолу олоххо киллэрэргэ төрөппүттэри кытта үлэбитин урукку үгэс буолан үлэлээн кэлбит үлэбититтэн, дьиэ кэргэн ыытыллар оҕо тэрээһиннэригэр, аралдьыйыыларга кэлэн көрөөччү, кыттааччы эрэ буоларын уларытан, атын хайысхалаан оҕо айдарыгын арыйар сайдар эйгэни үлэҕэ киллэрбиппит.
Оҕо айдарыгын сайыннарар үлэни тэрийэргэ соҕотох иитээччи буолбакка, тастан көмөлөһөөччүлэр (иитээччи көмөлөһөөччүтэ, эбии үөрэхтээһин педагогтара, муусука салайааччыта, физкультура салайааччыта уонна төрөппүт) сатабылы сайыннарар эйгэҕэ аан бастааҥы эйгэни тэрийээччилэр, өй — санаа хамсааһыныгар алтыһыыны, бииргэ былааннааһыны тэрийсэр, оҕо ыарырҕатар мунаарар түгэнигэр көмөлөһөр ассистеннар буолаллар (быһаччы уонна билиннэрбэккэ сайыннарыыны тэрийэллэр, эмоциональнай көмөлтө оҥороллор).
Билиҥҥи туругунан 56 иитиллээччи 44 ийэтин уонна 34 аҕатын оҕо айдарыгын арыйар үлэбитигэр кыттыһыннарарга оҕону сайыннарар кыахтарын ырытан олоробут. Ырытар инструменнарбытынан буолаллар хас биирдии дьиэ кэргэни кытта сэһэргэһии уонна “Одаренный ребенок” бырайыак Оҕо сайдыытын картатын дьиэ кэргэн толорор раздела “Карта рода”.
Бу ырытыы түмүгүнэн, төрөппүт, дьиэ-кэргэн оҕону сайыннарар кыаҕыгар киирбиттэрэ: сатабыл; талаан; дьоҕур; удьуор утума; идэ.
Бырайыакпыт үлэтин сүрүн уратыта диэн бу курдук хас биирдии төрөппүтү, дьиэ кэргэни кытары үлэлэһэн, оҕо саадыгар айдарыгы арыйар сайдыы эйгэтин тэрийэн, дьиэ-кэргэн оҕо саадыгар кэлэн тиһигин быспакка сайдар эйгэҕэ тэҥҥэ киирэн кыттыһан, үлэлэһэн бэйэтин утумнаабыт айдарыгынан сайдыбыт сатабылынан, талаанынан, дьоҕурунан, идэтинэн сайыннарар эйгэҕэ кыттыһан иитээччини кытта тэҥҥэ оҕону сайыннарыыга үлэлэһиитэ буолар. Бу курдук, үтүө сибээс олохтонон ыал иитэр ньыматын, үтүө үгэһин туттуу, биир тэтимҥэ сайдар эйгэни тэрийии буолар. Хас биирдии педагог, оҕо тэрилтэтэ төрөппүтү, дьиэ кэргэни кытта биир санаанан, биир тэтиминэн үлэлээтэҕинэ үлэ үтүө түмүктэрдээх буолуо.
Бу үлэбит сүнньүнэн билиҥҥи кэмҥэ Саха сиринээҕи наука академиятын иһинэн ыытыллар “Я-исследователь”, “Юные интеллектуалы” республиканскай күрэхтэр улуустааҕы этаптарын оҕо саадын уонна начальнай класс оҕолоругар тэрийбиппит 4 сыла буолла. 2023 сылтан саҕалаан “Арылы Кустук” үөрэхтээһин общественнай ситимэ ыытар оҕо саадын иитиллээччилэригэр ыытыллар “Олоҥхо геройдара” научнай-практическай конференция тэрийээччилэрэ буолабыт.
Инники үлэбитигэр былааннаан олоробут оҕо саадыттан үөрэнэн хас биирдии дьиэ-кэргэн оҕо айдарыгын арыйар, сайыннарар ньымаларын дьиэлэригэр оҕону сайыннарыыга туһанан ситимнээх сайдыы эйгэтин олохтооһуннара уонна Дьохсоҕон нэһилиэгин сайыннарар кыаҕын, утум-ситим эргиир сайдыы эйгэтигэр киллэрии буолар. Дьохсоҕон нэһилиэгин сайыннарар кыаҕар киллэрдибит: эбэ, эһэ, аймах дьон, үөрэх, үлэ тэрилтэлэрэ, общественнай түмсүүлэр.
Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Дьохсоҕон орто оскуолата Дошкольнай группаҕа директоры солбуйааччы Рожина Саргылана Алексеевна, тьютор Юмшанова Альбина Михайлорвна.